برنامهریزیبرنامهریزی، یعنی پیش‌بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها در مدت‌زمان (شبانه‌روز، هفته، ماه و سال) بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجرا‌کننده. انسان باید کارها و فعالیت‌های خود را سامان دهد و جایگاه زمانی همه خواسته‌ها و نیازمندی‌های خویش را معین کند. ۱ - مقدمهامام علی (علیه‌السّلام): «همانا شبانه‌روز تو، تمام نیازهایت را پوشش نمی‌دهد، پس اوقات آن را بین کار و آسایش خود تقسیم کن.» [۱]
آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم، ۳۶۴۱.
انسان باید کارها و فعالیت‌های خود را سامان دهد و جایگاه زمای همه خواسته‌ها و نیازمندی‌های خویش را معین کند فرد منظم و با برنامه در تاروپود زمان و مکان فعالیت‌ها و اعمال خود را چنان به‌جا و به اندازه قرار می‌دهد که در نهایت بافته‌ای زیبا و لطیف پدید می‌آورد. او به خوبی می‌داند آرزوها و خواسته‌های انسان، و نیازهای انسان آن‌چنان گوناگون و متنوع است که انجام همه آن‌ها از قدرت و توانش بر نمی‌آید. تا آن‌جا که تامین همه آن‌ها در ظرف کوچک شبانه روز نمی‌گنجد. از این‌رو است که او به ناچار از میان آن‌ها مهم‌ترین‌ها را بر می‌گزیند و برای انجام هر یک، ساعت و زمانی مشخّص می‌سازد تا در طول زمان به گونه‌ای مستمرّ به آن‌ها بپردازد. بر این اساس است که از پراکنده ساختن زمان و فرسودن خویش در گذر آن می‌پرهیزد و از عمر خود ـ که اصلی‌ترین سرمایه اوست ـ بهترین بهره‌ها را می‌برد. ۲ - تعریف برنامهریزیدر تعریف واژه و اصلاح برنامه‌ریزی، تعاریف و شناسه‌های گوناگونی به کار رفته است. یکی از این شناسه‌ها چنین می‌گوید: «پیش‌بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها در مدت زمان (شبانه‌روز، هفته، ماه و سال) بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجرا کننده» (مفاهیمی در برنامه و برنامه‌ریزی وجود دارد که به اختصار عبارتند از: ۱. توجه به آینده و پیش‌بینی آینده (حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب)؛ ۲. فراگرد و مداومت (ارزیابی و اصلاح مداوم برنامه)؛ ۳. ارشاد و هدایت و کنترل فعالیت‌ها؛ ۴. مفهوم تفکر و عقلانیت و خردمندانه بودن؛ با توجه به مفاهیم بالا، برنامه‌ریزی این‌گونه نیز تعریف شده است: «فرا‌گردی مداوم، حساب‌شده، منطقی، جهت‌دار و رونگر به منظور ارشاد و هدایت فعالیت‌ها، برای رسیدن به هدف مطلوب» ) [۲]
فیوضات، یحیی، مبانی برنامه ریزی آموزشی، تهران: نشر ویرایش، ۱۳۷۵.
بر اساس این تعریف یک «برنامه خوب» چنین تعریف می‌شود: «چینش و جایگزینی خردمندانه و آینده‌نگر فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها، در ظرف زمان بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجراء کننده». (به سخن دیگر برنامه‌ریزی عبارت است از تدبیر و تقسیم امور «فالمدبرات امراً» «فالمقسمات امراً» به بیانی دیگر «تصمیم‌گیری پی‌در‌پی برای عمل در آینده را برنامه‌ریزی گویند».) ۳ - آثار برنامهریزیبرنامهریزی آثار بسیاری را در بر دارد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: ـ وظایف و کارها و فعالیت‌ها با پیش‌بینی و دقّت خردمندانه انتخاب می‌گردد. ـ خواسته‌ها و نیازها با اولویت مورد توجّه و گزینش قرار می‌گیرد. ـ بهداشت جسم و روح و میزان توانایی‌های آن‌ها مورد توجّه قرار می‌گیرد. ـ از فرصت‌ها و امکانات بیشترین استفاده و بهره‌وری می‌شود. ـ عادت‌های مفید ایجاد می‌شود و در نتیجه کارها با سهولت بیشتری انجام می‌گیرد. ـ بهره‌وری بیشتر از عمر و توانایی‌ها به دست می‌آید. ـ با انجام پی‌در‌پی و بلند‌مدّت کارها و فعالیت‌ها، آن‌ها مفیدتر و محبوب‌تر می‌شوند. ـ از فرسایش توان و پراکندگی و نگرانی، تشویش و سرگردانی پیش‌گیری می‌شود. ـ ارزیابی، بررسی و پیگیری از نحوه انجام کار و پشرفت آن ممکن می‌شود. این آثار، رسیدن به اهداف تعریف شده را ـ با استمداد از پروردگار متعال ـ آسان و ممکن می‌کند. ۴ - ویژگی‌های برنامه‌ریزی خوبیک برنامه‌ریزی خوب دارای ویژگی‌هایی است که به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌شود: ۱ـ جهت‌گیری به سوی اهداف تعریف شده و تامین اهداف رفتاری. ۲ـ فراگیری زمان‌مند همه‌ی وظایف و فعالیت‌ها و نیازهای لازم بر اساس اولویت‌ها. ۳ـ هماهنگی و تناسب با توانایی‌ها و خواسته‌ها. ۴ـ رعایت بیشترین بهره‌وری و پوشش کامل زمان. ۵ـ تنوّع و توجّه به نشاط و شادابی و تامین بهداشت جسم و روح. ۵ - مراحل برنامهریزیبرای تنظیم یک برنامه باید مراحل زیر در نظر گرفته شود: ۱ـ تعیین اهداف اصلی و فرعی ۲ـ فهرست کردن خواسته‌ها و نیازهای لازم ۳ـ فهرست کردن وظایف و کارها و فعالیت‌های لازم برای وصول به اهداف ۴ـ تعیین اولویت‌ها و ارزش گذاری فهرست‌های بالا (با امتیاز دادن به آن‌ها از یک تا پنج) ۵ـ زمان‌سنجی برای هر یک از نیازها و فعالیت‌ها ۶ـ چینش مهم‌ترین وظایف و کارها و نیازها در ساعات شبانه‌روز، و اوقات هفته و ماه و سال ۷ـ اجرای آزمایشی برنامه و تصحیح و تکمیل آن پس از اجرای یک‌ماهه ۸ـ ارزیابی پی‌در‌پی برنامه تذکر ۱: به‌جاست، برای موفقیت در برنامه‌ریزی و اجرای شایسته آن با یک یا دو نفر از استادان آگاه مشاوره داشته باشیم و از هدایت‌های آنان بهره‌مند شویم. تذکر۲: با یاری خداوند متعال و پایداری و پایبندی، به اجرای برنامه پرداخته و در صورت تخلف، برای خود تنبیه، جریمه و شیوه جبران مناسب در نظر بگیرند. ۶ - خواسته و نیازهاسلسله نیازهای انسان به صورت‌های گوناگون تنظیم شده است.با توجه به فضای بحث حاضر (برنامه ریزی در راستای زندگی دانشجویی و طلبگی) به برخی از خواسته‌ها و نیازهای ضروری اشاره می‌نماییم: ۱ـ خواسته‌ها و نیازهای جسمی ۲ـ خواسته‌ها و نیازهای روحی و معنوی ۳ـ خواسته‌ها و نیازهای خانوادگی و عاطفی ۴ـ خواسته‌ها و نیازهای اجتماعی و سیاسی ۵ـ خواسته‌ها و نیازهای اخلاقی و تربیتی ۷ - انواع فعالیتدر دوران طلبگی یا دانشجویی هر یک از طلاب یا دانشجویان به فراخور استعدادها و توانمندی‌های خود فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند. مجموعه فعالیت‌هایی که هر شخص در دوران طلبگی یا دانشجویی خود باید به آن بپردازد به طور کلی عبارتند از: ۱ـ فعالیت‌های علمی و تحصیلی ۲ـ فعالیت‌های تعلیمی و تربیتی ۳ـ فعالیت‌های مطالعاتی و پژوهشی ۴ـ فعالیت‌های ارتباطی، فرهنگی، تبلیغی ۵ـ فعالیت‌های گروهی و جمعی ۶ـ فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ۷ـ فعالیت‌های هنری، مهارتی، فن‌آموزی امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «بکوشید تا لحظه‌های زندگی‌تان چهار قسمت داشته باشد: یک قسمت برای مناجات با خدا و یک قسمت برای کسب معاش و یک قسمت برای معاشرت با برادران و معتمدینی که شما را به عیوبتان آگاه می‌کنند و با شما در ظاهر و باطن از سر اخلاص برخورد می‌کنند و بخشی را نیز به خوشی‌های حلال خود اختصاص دهید (بدانید که) با این قسمت بر سه قسمت دیگر قدرت می‌یابید.» ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برنامه‌ریزی»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۹. |